सुत्र भित्र रहेर प्रेम लाई प्रमुख बिषय बस्तु बनाइ समान वजन भएका तर स्वतन्त्र भाब बोकेका यूगल पङ्ती हरु को समुह लाई गजल भनिन्छ ।
गजल एउटा प्राबिधिक बिधा हो l किन कि यसमा सुत्र को परिधीमा रहेर रचना यसका केही प्राबिधिक शब्दहरु छन। जस्तै
शेर ,काफिया,रदिफ ,मतला ,मकता,तखल्लुस,बहर्,रुक्न,आर्कान्,मिसरा,मुसलसल गैर मुसलसल,
मुरद्द्फ्,गैर मुरद्द्फ इत्यादी ।
गजल युगल पङ्ती हरु ले बनेको हुन्छ जसलाई शेर भनिन्छ ।शेर मा भएका पङ्तिहरु लाई मिसरा भनिन्छ । शेर को पहिलो मिसरा लाई मिसरा य-उला र दोस्रो मिसरा लाई मिसरा-य-सानी भनिन्छ ।गजल को प्राण काफिया हो काफिया बिना को गजल को कल्पना सम्म पनि गर्न सकिदैन ।
काफिया मा समान स्वर मात्रा को प्रयोग हुन्छ।
स्वर मात्रा मा असन्तुलन न भएको तथा आनुप्रास युक्त शब्द शब्दाम्स लाई काफिया
भनिन्छ ।
काफिया भन्दा पछाडि प्रयोग हुने उही पद वा सब्दावली लाई रदिफ भनिन्छ ।गजल मा रदिफ लाई अनिबार्य तत्व मनिदैन ।
रदिफ प्रयोग गरिएको गजल लाई मुरद्द्फ गजल भनिन्छ ।र प्रयोग न गरिएको लाईगैर मुरद्द्फ गजल भनिन्छ ।
गजल को पहिलो शेर जसको दुबै मिसरामा काफिया र रदिफ प्रयोग गरिएको हुन्छ । यसलाई मतला भनिन्छ ।गजल कारका उपनाम वा छोटा नाम जुन शेर को भाबलाई बिखण्डन नगर्ने गरी सामान्य तया मकता मा प्रयोग गर्ने गरिन्छ । त्यसैलाई नै तखल्लुस भनिन्छ । तखल्लुस लाई गजल मा अनिबार्य मानिदैन छन्द लाई नै अरबी भाषा मा बहर भनिन्छ । गण लाई रुक्न भनिन्छ । रुक्न हरु को मेल लाई नै अकनी भनिन्छ । गजल का सबै शेर हरु एउटै बिषय बस्तु मा आधारित छ भने त्यस्तो गजल लाई मुसलसल गजल भनिन्छ । त्यस्तै बिबिध बिषय बस्तुमा संरचित शेर हरु बात बनेको गजल लाई गैर मुसलसल गजल भनिन्छ ।
to be continue
फुटेको घैटो ढुपौरो हुन्न ।
